ضرر ناپایدار (Impermanent Loss) چیست؟

راه‌های مختلفی برای کسب درآمد از دنیای ارزهای دیجیتال وجود دارد. یکی از روش‌هایی که ریسک کمتری نسبت به ترید دارد، سرمایه‌گذاری در استخر نقدینگی یا ییلد فارمینگ است. در این روش سرمایه‌گذاران به طور دوره‌ای پاداش‌هایی دریافت خواهند کرد. با این حال وجود مفهومی به نام ضرر ناپایدار برخی از سرمایه‌گذاران را نگران کرده است. برای شناخت این مفهوم و چگونگی خنثی‌سازی اثر آن بر کاهش سرمایه با ما همراه باشید.

ضرر ناپایدار (Impermanent Loss) چیست؟

زمانی که قیمت توکن پس از سپرده‌گذاری در یک استخر نقدینگی (IL) افزایش یا کاهش می‌یابد، شاهد ضرر ناپایدار (Impermanent Loss) خواهیم بود.

در فرآیند ییلد فارمینگ (yield farming) کاربران توکن‌های خود را به استخر نقدینگی قرض می‌دهند و پس از مدتی اصل سرمایه را به علاوه سود دریافت خواهند کرد. این کار با استیک (Stake) ارز دیجیتال متفاوت است. در فرآیند استیکینگ سرمایه‌گذاران ملزم به تزریق دارایی به پروتکل‌های مبتنی بر بلاکچین هستند. این کار به منظور اعتبارسنجی تراکنش‌ها و ایجاد بلاک‌های جدید انجام می‌شود.

ییلد فارمینگ چیست؟

در فرآیند ییلد فارمینگ کاربران توکن‌های خود را به استخرهای نقدینگی قرض می‌دهند و بسته به قوانین شبکه، پاداش‌هایی از محل پرداخت کارمزدها دریافت خواهند کرد. در حالی که تزریق دارایی به پروتکل‌های ییلد فارمینگ سودآوری بیشتری دارد اما ریسک این نوع سرمایه‌گذاری نسبت به استیکینگ بالاتر است.

برای تعیین شاخص ضرر ناپایدار باید به تعداد تأمین‌کنندگان نقدینگی و حجم توکن‌های هر استخر توجه کرد. معمولاً از توکن‌های تتر (USDT) و اتریوم (ETH) برای تشکیل جفت‌ارزهای استخرهای نقدینگی استفاده می‌شود. استخرهایی که از استیبل کوین‌ها استفاده می‌کنند نوسان ارزش کمتری دارند. در نتیجه ضرر ناپایدار این استخرها نیز کمتر خواهد بود.

برای بسیاری این سؤال پیش می‌آید که با وجود این معضلات و چالش‌هایی مثل ضرر ناپایدار چرا تأمین‌کنندگان نقدینگی به سرمایه‌گذاری در پروتکل‌های ییلد فارمینگ ادامه می‌دهند. پاسخ این سؤال در کارمزدهای معاملات و پاداش‌های ارائه نقدینگی است.

بیمه ضرر ناپایدار چیست؟

بیمه ضرر ناپایدار (ILP) نوعی از بیمه است که از تأمین‌کنندگان نقدینگی در برابر خسارت‌های غیرمنتظره محافظت می‌کند. ذخیره نقدینگی فقط در پروتکل‌هایی همراه با سود خواهد بود که سود حاصل از فارمینگ بیشتر از ضرر ناپایدار باشد. با این حال سرمایه‌گذاران این بخش می‌توانند به کمک ILP از دارایی خود در برابر Impermanent Loss مراقبت کنند.

برای فعال شدن این بیمه باید توکن‌ها در پروتکل ذخیره شود. برای مثال شبکه Bancor پوشش بیمه خود را با نرخ ۱ درصد به طور روزانه افزایش می‌دهد. پس از ۱۰۰ روز بیمه به بالاترین حد خود می‌رسد و امنیت دارایی‌های سرمایه‌گذاران به طور کامل تأمین خواهد شد.

هر گونه خسارت موقتی که در ۱۰۰ روز اول به وجود آید، در زمان خارج کردن سرمایه توسط پروتکل جبران خواهد شد. البته در صورتی که برداشت دارایی قبل از اتمام ۱۰۰ روز انجام شود، غرامتی جزئی به سرمایه‌گذار داده خواهد شد. برای مثال پس از ۴۰ روز تنها ۴۰ درصد غرامت به خسارت‌دیدگان تعلق خواهد گرفت. به علاوه برای انصراف از سرمایه‌گذاری در ۳۰ روز اول هیچ غرامتی پرداخت نخواهد شد.

ضرر ناپایدار چگونه اتفاق می افتد؟

تفاوت قیمت بین ارزش توکن‌های استخر نقدینگی و ارزش واقعی توکن سبب ایجاد ضرر ناپایدار یا IL خواهد شد. فرض کنید تأمین‌کننده نقدینگی با ۱۰ اتریوم سرمایه‌گذاری در استخر ETH/USDT را آغاز می‌کند. سرمایه استخر به طور مساوی بین ETH و USDT تقسیم شده است. حال فرض کنیم ارزش هر اتریوم هزار دلار (USDT) است.

اگر استخر مورد نظر صد هزار دلار سرمایه، شامل ۵۰ اتریوم و ۵۰ هزار تتر داشته باشد، ۲۰ درصد از سرمایه استخر به تأمین‌کننده مورد نظر تعلق خواهد گرفت.

کاربران در ازای درصد مشارکت خود توکن‌های استخر را دریافت می‌کنند. به کمک قراردادهای هوشمند به محض تزریق سرمایه، توکن‌هایی برای تعیین تکلیف دارایی‌ها به تأمین‌کنندگان اعطا خواهد شد. این افراد برای برداشت دارایی باید توکن‌های دریافت‌شده را مجدداً به استخر برگردانند.

در اینجا موضوع ضرر ناپایدار مطرح می‌شود. تأمین‌کنندگان نقدینگی گاهی مجبورند ریسک بیشتری را تحمل کنند. در بعضی از مواقع ارزش توکن‌های دریافت‌شده کمتر از سرمایه سپرده‌گذاری‌شده است. بنابراین این احتمال وجود دارد که دارایی در معرض افت ارزش قرار بگیرد و در بازه‌های زمانی مختلف ارزش‌های دلاری متفاوتی داشته باشد. این نوسان منجر به خسارت‌هایی می‌شود که به آن ضرر ناپایدار یا IL گفته می‌شود.

تأمین‌کنندگان نقدینگی در طول سپرده‌گذاری کارمزدهایی را دریافت می‌کنند. کاربرانی که از استخرهای نقدنیگی وام می‌گیرند یا تراکنش‌های خود را به کمک این استخرها انجام می‌دهند باید پس از اتمام سفارش، کارمزد تراکنش یا سرویس را بپردازند. بخشی از این کارمزد متعلق به تأمین‌کننده نقدینگی است. مهم‌ترین منبع برای تأمین خسارت ضرر ناپایدار همین کارمزدهای معاملاتی است.

چگونه ضرر ناپایدار را محاسبه کنیم؟

در مثال بالا قیمت هر واحد اتریوم در زمان سپرده‌گذاری ۱۰۰۰ تتر بود. حال فرض کنید قیمت اتریوم دو برابر شده و به ۲۰۰۰ دلار رسیده است. استخرها از الگوریتم‌هایی برای مدیریت دارایی‌ها استفاده می‌کنند. اساسی‌ترین الگوریتم یا فرمول توسط صرافی یونی سواپ (Uniswap) به کاربر برده می‌شود. اگر داده‌های استخر نقدینگی مورد نظر ۵۰ اتریوم و ۵۰ هزار تتر باشد، محاسبات به شکل زیر خواهد بود:

50 * 50000 = 2500000.

حال قیمت ETH در استخر را می‌توان با استفاده از فرمول زیر به دست آورد:

نقدینگی رمز / نقدینگی ETH = قیمت ETH

یعنی 50000 / 50 = 1000

اکنون قیمت جدید هر واحد اتریوم به ۲۰۰۰ تتر رسیده است. پس:‌

نقدینگی ETH * نقدینگی رمزارز = 35.355 * 70,710.6= 2،500،000

بنابراین وضعیت به شرح زیر خواهد بود:

اگر در این زمان تأمین‌کننده نقدینگی بخواهد دارایی‌های خود را از استخر خارج کند، توکن‌های نقدینگی را با ۲۰ درصد سهم خود مبادله خواهد کرد. سپس ۷ واحد اتریوم (معادل ۲۰ درصد از ۳۵ اتریوم) و ۱۴ هزار تتر (۲۰ درصد از ۷۰ هزار تتر) به او تعلق خواهد گرفت.

حال ارزش کل دارایی‌های سرمایه‌گذار حدود ۲۸ هزار دلار است اما اگر این سرمایه در خارج از استخر نگهداری می‌شد به ۳۰ هزار دلار (شامل ۲۰ هزار تتر و ۱۰ اتریوم با قیمت ۲۰۰۰ دلار) می‌رسید. این تفاوت که ضرر ناپایدار نامیده می‌شود معمولاً در اثر روش‌های مختلف مدیریت استخرها و پروتکل‌ها رخ می‌دهد.

چگونه از Impermanent Loss جلوگیری کنیم؟

امکان جلوگیری کامل از بروز ضرر ناپایدار تقریباً غیرممکن است. با این حال می‌توان به کمک برخی اقدامات شدت و تعداد دفعات Impermanent Loss را کاهش داد. برای مثال سرمایه‌گذاری روی جفت‌ارزهایی که دارای یک استیبل کوین هستند می‌تواند تا حدی از رخ دادن ضرر ناپایدار جلوگیری کند. این جفت‌ارزها فرصت کمتری برای آربیتراژ دارند و به همین دلیل نوسان قیمت کمتری هم خواهند داشت.

علاوه بر این سرمایه‌گذاران برای جلوگیری از IL باید به سراغ توکن‌هایی معتبر بروند و از سرمایه‌گذاری در استخرهایی با توکن‌های پرنوسان و نامعتبر خودداری کنند. بازار ارزهای دیجیتال پر از رمزارزهایی است که نوسانات روزانه بسیار زیادی دارند. سرمایه‌گذاری در استخرهایی که رمزارزهای پرنوسانی دارند، ریسک زیادی به همراه خواهد داشت. فروش به موقع و جلوگیری از خسارت‌های سنگین‌تر نیز دیگر اقدامات مؤثر جهت کاهش ضرر ناپایدار است.

خلاصه مطلب

ضرر ناپایدار حاصل تفاوت قیمت واقعی توکن و ارزش دارایی در استخر نقدینگی است. کسانی که رمزارزهای خود را در استخرهای نقدینگی و پروتکل‌های ییلد فارمینگ سرمایه‌گذاری می‌کنند، با چنین معضلی روبه‌رو خواهند شد. سرمایه‌گذاری در استخرهای معتبر و خرید جفت‌ارزهایی که دارای یک استیبل کوین هستند می‌تواند اثرات ضرر ناپایدار یا Impermanent Loss را کاهش دهد. در صورتی تزریق سرمایه به استخر نقدینگی سودآور خواهد بود که پاداش حاصل از پردازش تراکنش‌ها بیشتر از ضرر ناپایدار باشد.