فهرست مطالب
در سال‌های گذشته شاهد افزایش علاقه کاربران حوزه دیجیتال به استفاده از سرویس‌های مالی غیرمتمرکز (DeFi) بوده‌ایم. این سرویس‌ها عموما در شبکه‌های اتریوم و با استفاده از قراردادهای هوشمند توسعه یافته‌اند. در همین حال پروتکل‌های بازارساز خودکار یا AMM نیز محبوبیت زیادی به دست آورده‌اند. صرافی یونی سواپ یکی از مشهورترین پروتکل‌های بازار ساز خودکار است. برای آشنایی بیشتر با این پدیده مالی-تکنولوژیک تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید.
بازارساز خودکار چیست؟
بازارساز خودکار یا automated market maker نوعی پروتکل مبادله غیرمتمرکز است که در آن قیمت‌گذاری دارایی‌ها با استفاده از فرمول‌های ریاضی انجام می‌شود. این پروتکل‌ها با نام اختصاری AMM شناخته می‌شوند.
در صرافی‌ها و پلتفرم‌های سنتی از دفاتر ثبت سفارش (Order book) برای قیمت‌گذاری و پردازش داده‌ها استفاده می‌شود اما پروتکل‌های بازار ساز خودکار بر پایه فرایندهایی غیرمتمرکز، اتوماتیک و دقیق طراحی شده‌اند.
فرمول‌های قیمت‌گذاری در هر پروتکل متفاوت است. برای مثال صرافی یونی سواپ (Uniswap) از فرمول X*Y=K استفاده می‌کند. X مقدار توکن‌های موجود در استخر نقدینگی و Y پارامتر متغیر است. پارامتر K همیشه ثابت خواهد بود. این رابطه بدین معنی است که مقدار نقدینگی کل استخر همیشه ثابت خواهد ماند.
سایر AMMها از فرمول‌های دیگری استفاده می‌کنند. البته فرمول‌ها و فرایندها شباهت‌هایی دارند اما همیشه یکسان نیستند.
صرافی‌ها و پروتکل‌های سنتی معمولا متعلق به شرکت‌هایی با منابع مالی گسترده هستند. این شرکت‌ها استراتژی‌های متنوع و پیچیده‌ای دارند و حجم دارایی‌های آن‌ها بسیار زیاد است. در این پلتفرم‌ها شما باید به دنبال بهترین قیمت‌ها از بین صرافی‌های مختلف برای خرید رمزارزها باشید و به سختی می‌توانید از فرصت‌های سوددهی استفاده کنید.
بازارساز خودکار این فرایند را به صورت غیرمتمرکز اجرا می‌کند. به کمک این پروتکل هر توسعه‌دهنده‌ای می‌تواند یک پلتفرم معاملاتی با استفاده از تکنولوژی بلاکچین ایجاد کند.
یک بازار ساز خودکار چگونه کار می کند؟
بازار ساز خودکار مثل یک پلتفرم ثبت سفارش عمل می‌کند. در این پروتکل جفت‌ارزهای معاملاتی وجود دارد. در پلتفرم‌های سنتی باید دو طرف معامله درخواست خود را در دفتر سفارشات ثبت کنند. پروتکل‌های بازارساز خودکار این قید را حذف کرده‌اند. طرف مقابل هر شخص در این پروتکل‌ها قراردادهای هوشمند است.
بدین ترتیب در پروتکل‌های بازارساز خودکار به طرف مقابل معامله نیازی نخواهید داشت و دارایی خود را به کمک قراردادهای هوشمند مبادله می‌کنید. طرف مقابل شما استخرهای نقدینگی جفت‌ارزی هستند که همیشه موجودی کافی برای انجام معاملات را دارند.
یک صرافی غیرمتمرکز مثل بایننس دکس(Binance DEX) معاملات را به صورت همتا به همتا (P2P) پردازش می‌کند. برای مثال اگر کسی درخواست خرید BNB را در مقابل پرداخت BUSD ارائه می‌کند، شخص دیگری BNB خود را در مقابل BUSD به فروش می‌رساند. بدین ترتیب همیشه کاربران با یکدیگر به تبادل رمزارز می‌پردازند و صرافی صرفا یک بستر برای گردآوری معامله‌گران است.
در طرف مقابل، بازارساز خودکار معاملات را به صورت C2P پردازش می‌کند. در مدل C2P یک طرف قرارداد هوشمند (contract) و طرف دیگر معامله‌گر (peer) خواهد بود. هیچ دفتری برای ثبت سفارش‌ها وجود ندارد و قیمت‌ها با توجه به فرمول‌های ریاضی استخرهای نقدینگی تعیین می‌شوند. برخی از AMMها محدودیت‌هایی برای معاملات در نظر می‌گیرند اما به طور کل همه چیز به صورت خودکار انجام خواهد شد.
نکته مهم در مورد بازارسازهای خودکار، نحوه شکل‌گیری این پروتکل‌ها است. چه کسی یک پروتکل AMM را توسعه می‌دهد و چه کسانی نقدینگی استخرها را تأمین می‌کنند؟
استخر نقدینگی چیست؟
تامین‌کنندگان نقدینگی یا Liquidity providers رمزارزهای خود را به استخرهای نقدینگی (liquidity pool) تزریق می‌کنند. در نتیجه منبعی عظیم از یک دارایی خاص به وجود می‌آید که کاربران می‌توانند با آن به مبادله بپردازند. تامین‌کنندگان نقدینگی در ازای تزریق ارزهای دیجیتال به استخرها، کارمزدهایی را به طور دوره‌ای دریافت خواهند کرد. برای مثال در صرافی یونی‌سواپ کاربران می‌توانند دو توکن اتریوم و دای به نسبت ۵۰ به ۵۰ را به استخر ETH/DAI واریز کنند.
در نتیجه هر شخصی می‌تواند جزئی از یک بازارساز خودکار باشد؛ زیرا انتقال دارایی به استخر نقدینگی بسیار آسان خواهد بود. پاداش‌های تامین نقدینگی توسط پروتکل تعیین می‌شود. برای مثال صرافی یونی‌سواپ از کاربران بابت معاملات رمزارزی 0.3 درصد کارمزد دریافت می‌کند. مبالغ کارمزدها تجمیع شده و بین تامین‌کنندگان نقدینگی (LPs) توزیع می‌شود. سایر پلتفرم‌ها نیز ممکن است مبالغی کمتر یا بیشتر را دریافت کنند.
هر چه نقدینگی یک AMM بیشتر باشد، پایداری پروتکل و استخر افزایش خواهد یافت و در برابر سفارش‌های سنگین عملکرد بهتری نشان خواهد بود. در صورتی که حجم نقدینگی کم باشد، ممکن است استخر برای پردازش سفارش‌های بزرگ دچار چالش‌هایی مثل افزایش یا کاهش قیمت توکن شود. به هم خوردن نسبت توکن‌های استخر از دیگر مشکلات احتمالی کاهش حجم نقدینگی است.
فرض کنید کاربری بخواهد حجم زیادی ETH را از استخر ETH/DAI خریداری کند. حال اگر حجم درخواست شده برابر کل موجودی استخر باشد، اصلا معامله قابل انجام نخواهد بود. دلیل این اتفاق فرمول قیمت‌گذاری استخر است. در استخری که از فرمول X*Y=K استفاده می‌کند، پارامترهای X و Y نمی‌توانند صفر شوند. بنابراین خرید همه توکن‌های X ممکن نیست زیرا K همیشه عدد ثابتی خواهد بود. علاوه بر چالش‌های حجم نقدینگی باید به موضوع ضرر ناپایدار نیز توجه شود.
ضرر ناپایدار چیست؟
ضرر ناپایدار (impermanent loss) زمانی اتفاق می‌افتاد که نسبت قیمت توکن‌های سپرده‌گذاری شده در استخر به یکدیگر پس از بلوکه شدن دارایی دچار تغییر شود. هر چه این تغییر بیشتر باشد، ضرر ناپایدار بیشتر خواهد بود. به همین دلیل پروتکل‌های بازار ساز خودکار تا حد امکان از استیبل کوین‌ها برای ایجاد جفت‌ارزهای معاملاتی استفاده می‌کنند. اگر نسبت قیمت جفت ارز در محدوده کوچکی باقی بماند، ضرر ناپایدار چندان زیاد نخواهد بود. 
اگر نسبت تغییرات عدد بسیار زیادی باشد ممکن است سپرده‌گذاری دارایی در استخر اصلا توجیه اقتصادی نداشته و ذخیره توکن‌ها به صورت عادی سودآوری بیشتری داشته باشد. صرافی‌هایی مانند یونی‌سواپ تلاش می‌کنند با استفاده از کارمزدهای معاملاتی این ضرر را جبران کنند تا کاربران باز هم به تزریق دارایی به استخرهای نقدینگی ترغیب شوند.
برخی از کاربران تصور می‌کنند ضرر ناپایدار همیشه توسط کارمزدهای معاملاتی جبران می‌شود. این تصور غلط است و در بسیاری از موارد به علت تغییر شدید نسبت قیمت توکن‌ها، میزان ضرر ناپایدار بیشتر از سود حاصل از دریافت کارمزدها بوده است. بنابراین اگر شما هم قصد سرمایه‌گذاری در پروتکل‌های بازارساز خودکار را دارید و می‌خواهید دارایی خود را در استخرهای نقدینگی بلوکه کنید، بهتر است قبل از هر اقدامی ضرر ناپایدار و حجم نقدینگی استخر را بررسی کنید.
خلاصه مطلب
بازارساز خودکار یکی از آخرین پدیده‌های حوزه دیفای و بلاکچین است. به کمک این پروتکل هر شخصی می‌تواند یک پلتفرم معاملاتی غیرمتمرکز توسعه دهد. با استفاده از بازارساز خودکار دیگر نیازی به دفاتر ثبت سفارش نیست و معاملات به روش‌هایی سریعتر، ارزان‌تر و شفاف‌تر پردازش می‌شوند. در این پروتکل‌ها خبری از الگوی همتا به همتا نیست و قراردادهای هوشمند و استخرهای نقدینگی طرف معامله کاربران خواهند بود.
بازارسازهای خودکار هنوز در مراحل ابتدایی پیدایش خود هستند. صرافی‌هایی مثل یونی سواپ، کرو (Curve) و پنکیک سواپ (Uniswap) جزو مشهورترین پروتکل‌های بازار ساز خودکار هستند که طرفداران بسیار زیادی پیدا کرده‌اند. احتمالا در سال‌های آینده شاهد AMMهای بیشتر و بهتری خواهیم بود. شکی وجود ندارد که صنعت دیفای، آینده مالی بشر خواهد بود و AMMها نیز بخش مهمی از دیفای محسوب می‌شوند.
دیدگاه خود را ثبت کنید